Eskiden Milli Emniyet Hizmetleri Reisliği olan Teşkilatın bugünkü gibi kanuni bir statüsü yoktu..
Atatürk ve Milli Amale Hizmet
Eskiden Milli Emniyet Hizmetleri Reisliği olan Teşkilatın bugünkü gibi kanuni bir statüsü yoktu. Genç Cumhuriyette MAH (Milli Amale Hizmet)5 olarak başlayan ve halen MİT olarak süren Teşkilat'ın hikayesi şöyleydi. Bugünkü MİT'in ilk temeli İstiklal Harbi sırasında atılmıştı.
O tarihte kurulan Mustafa Muğlalı komutasındaki Askeri Polis Teşkilatı istihbarat ve karşı koyma görevleri ile de vazifeli idi. Teşkilatı Mahsusa, bütün imkansızlıklarına rağmen İstiklal Harbi sırasında Anadolu’da büyük hizmetler vermiş, Harbin sonunda bu görev Genelkurmay Haber Alma Şubesine devredilmişti. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1926'nın başlarında, Atatürk Genelkurmayda yapılan bir toplantıda “Bu böyle olmaz, muasır devletlerde olduğu gibi biz de modern bir istihbarat teşekkülü kurmak mecburiyetindeyiz” emrini verdi. O tarihlerde General Naci Eldeniz, başında bulunduğu bir heyetle Avrupa'da Türk Ordusuna öğretmenlik yapacak subayların tespiti ile görevliydi. Ona istihbarat teşkilatı kurulması için uzman bir kimsenin bulunması talimatı verildi. Naci Paşa hemen, 1912 ile 1919 yılları arasında ve harp boyunca Alman Genelkurmay Başkanlığı Askeri İstihbarat Hizmetinin Başkanlığını yapan ve bu teşkilatı yeniden organize eden General Oberst Walter Nikolai'yi buldu ve onu Türkiye'ye davet etti. Nikolai teklif edilen görevi kabul ederek 1926 yılının başlarında göreve başladı.
Nikolai"ye İstanbul Yıldız'daki Harp Akademisinde yer tahsis edildi. Burada sivil ve asker şahısları eğitti. Daha sonra bu şahısları beraberinde Almanya'ya götürerek pratik eğitim yapmalarını sağladı.
Eğitim gören personelin Türkiye"ye dönmesi ile birlikte 6 Ocak 1927 tarihinde" o zamanki Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak'ın yazılı çok gizli emri ile merkezi Ankara'da ve şubeleri de İstanbul" İzmir" Adana" Diyarbakır ve Kars"ta olmak üzere Milli Amale Hizmet Teşkilatı kuruldu.
Kısaca MAH olarak tanınan Teşkilat'ın kuruluşu ile o tarihe kadar Ordu Müfettişlerince yürütülen istihbarat hizmeti de MAH"a devredildi. Harf inkılabından sonra Teşkilat'ın ismi Milli Emniyet Hizmetleri olarak değiştirildi. Yeni ismin kısaca MEH olarak telaffuzu gerekiyordu. Bu ise kulağa pek hoş gelmiyordu. Atatürk"ün emri ile rumuz MAH olarak devam etti.
1965"e kadar şeklen" İçişleri Bakanlığına bağlı gözüken MAH esasında" kanuni olmayan ve gizli çalışan bir kuruluş olduğu için bu bağlantının pratikte bir önemi yoktu. Başlangıçta sadece A. Espiyonaj B. Kontrespiyonaj" C. Propaganda ve D. Teknik ve Destek faaliyetlerinde bulunuyordu.
Ankara'da" Hacı Bayram Camii civarındaki dar bir sokak içinde" iki katl4 beş odalı ahşap binada faaliyete başlayan bu küçük fakat dinamik kadronun o yıllarda ülke yararına çok faydalı faaliyetlerde bulunduğu ve fonksiyonel çalıştığı bilinmektedir.
Şeyh Sait isyanı" Kızıl Lazistan çalışmaları" Kürtlerle Ermenilerin müşterek Hoybon ve Kürt Teali Cemiyeti faaliyetleri" Gizli Komünist Partisi faaliyetleri" Hilafetçi ve Saltanatçıların faaliyetleri" Hatay meselesi" Çiçero olayı MAH'ın uğraş konuları arasındaydı.
1927"de Alman generalinin eğitimi ile işe başlayan MAH"
Türkiye'nin NATO'ya katılmasından sonra 1955 yılından itibaren Amerikan eğitimine ve dolayısıyla Amerikan sistemine döndü.1953 yılında Genelkurmay İstihbarat Başkanlığından Teşkilat’ın başına getirilen Albay Behçet Türkmen, Kurmay Yarbay Fuat Doğu'nun da dahil olduğu bazı kurmay yarbayları Teşkilat’a aldı. Altı kişilik bu çekirdek kadroyu eğitim görmek üzere Amerika'ya gönderdi. Daha sonra bu heyet Türkiye'ye dönüp Amerikalılar ile birlikte İstanbul’da Emirgan'da açılan okulda MAH personelini eğitmeye başladılar. Bir süre okulun Baş öğretmenliğini yapan Kur. Yrb. Fuat Doğu daha sonra İstanbul Merkez Şefliği Operasyon Muavinliğine atandı. MAH, 1965 yılında 644 sayılı MİT Kanunu ile Milli İstihbarat Teşkilatı adı altında legal bir kuruluş haline geldi. MAH, M1T'in ana bir birimi olarak hayatiyetini devam ettirdi. Milli Emniyet Hizmetleri Başkanlığı, İstihbarat Başkanlığı, Psikolojik Savunma Başkanlığı, İdari İşler Başkanlığı, Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Hukuk Müşavirliği Müsteşara bağlı birimlerdi.1971'de Elektronik ve Teknik İstihbarat Başkanlığı bu başkanlıklara katıldı.644 sayılı kanunla MİT Müsteşarı başkanlığında Milli İstihbarat Koordinasyon Kurulu (MİKK) da kurulmuştur. Üyeleri Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri veya Yardımcısı, MAH Başkanı, Genelkurmay İstihbarat Başkanı veya Yardımcısı, Bakanlık görevlileri idi.1976 yılında, Em. Orgeneral Hamza Gürgüç'ün zamanında.
Personel Daire Başkanı Nuri Bey'in önderliğinde yürütülen re organizasyon çalışmaları ile birçok kuruluş değişiklikleri yapıld4 yeni üniteler ilave edildi. Bu tarihlerde, Haber Toplama ve Kıymetlendirme birimleri ayrıldı. MAH Başkanlığı tamamen yurt içi istihbarata dönük bir başkanlık haline sokuldu. Teşkilat'ın kuruluşundaki en önemli temel birimlerden biri olan Kontrespiyonaj Dairesi bir kıymetlendirme ünitesi haline getirildi. Müsteşar Yardımcılığı ihdas edilerek bu makama General Nihat Yıldız atandı.
Bu değişiklikleri birçok diğer değişiklikler takip etti. Re organizasyon çalışmaları sırasında genelde" Teşkilat'ın daha iyi faaliyet yürütmesi amacından uzaklaşılarak, birtakım dengeler hesap edildi" bazı personelin tasfiyesi için başında bulundukları ünitelerin fonksiyonları azaltıldı" bazı personel için yeni fonksiyonel üniteler kuruldu. Neticede" şubelerin ve dairelerin" bir başkanlıktan diğer başkanlığın emrine" bir binadan diğerine taşınması bir adet haline geldi.
01.11.1983 tarihinde 2937 sayılı “Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu"' ile MİT"e yeni bir statü kazandırıldı ve Atatürk'ün MAH Başkanlığı da fiilen ortadan kalkarak tarihin sayfaları arasına gömüldü.
1927"de MAH olarak başlayan ve MİT olarak devam eden istihbarat teşkilatını günümüze kadar 22 kişi yönetmiştir. Reis ve Müsteşarlar şunlardır:
1. MAH DÖNEMİ REİSLERİ
M. Şükrü Ali Öğel (1927-1941 arası) 1896"da İstanbul'da doğdu. Harp Okulu mezunu. İstiklal Savaşına katıldı. Milletvekilliği yaptı. 1927'de Atatürk tarafından MAH Reisliğine atandı. Tümgenerallikten emekli oldu. 1973"de öldü.
Naci Perkel (1941-1953 arası) 1889"da İstanbul'da doğdu. Harp Okulundan mezun oldu. Balkan Harbine katıldı" esir oldu. 191 5" de Irak cephesinde yaralandı" aynı yıl İngilizlere esir düştü ve 5 yıl Hindistan"da esir kaldı. 1929"da Binbaşı rütbesinde MAH emrine tayin oldu. 1934"de Reis Muavini oldu ve sivil kadroya geçti. 1941"de Milli Emniyet Reisliğine getirildi.1953'te Bağdat Büyükelçiliğine tayin edilmesi üzerine MAH’ tan ayrıldı.
1954'te yaş haddinden emekli oldu. 1969'da vefat etti.
Behçet Türkmen - (1953-1957 arası) 1899'da Mustafa Paşa'da doğdu. Harp Okulu mezunu. Atina Ataşemiliter Muavinliği, NATO Güney Doğu KKK Yardımcılığı yaptı. 1951'de MAH emrinde görevlendirildi. 1953'te Milli Emniyet Hizmetleri Reisliği'ne atandı. 1957'de Bağdat Büyükelçiliğine atanarak MAH’ tan ayrıldı. Sonra Stockholm Büyükelçiliğinde bulundu.1972'de öldü.
Emin Çobanoğlu - (1957'de vekaleten) 1901'de Serez'de doğdu. 1922 Harp Okulu mezunu, Teşkilat’da çeşitli kademelerde çalıştı. 1957'de 9 ay Hizmet Reisliğine vekalet etti.1960'da emekliye ayrıldı.
Hüseyin Avni Göktürk - (1957-1959 arası) 1901'de Niğde’de doğdu. 1927'de Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Cenevre'de lisans, Berlin’de doktora yaptı. Hukuk ve Siyasal Bilgiler fakültelerinde öğretim üyeliği, Çalışma Bakanlığı Müsteşarlığı, Milletvekilliği, Adalet Bakanlığı ve İçişleri Bakan Vekilliği yaptı. 1957'de Milli Emniyet Hizmet Reisliğine atandı.1959'da Teşkilat’dan ayrıldı. Bilahare dokuz yıl Niğde Senatörü olarak Senatoda bulundu.
Ahmet Salih Korur - (1959'da vekaleten) 1905'de İstanbul'da doğdu. Askeri Rüştiyeyi bitirdi. İstiklal Savaşında askeri fabrikalarda çalıştı. Hukuk tahsili yaptı. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Toprak ve İskan İşleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Müsteşarlığı yaptı. Müsteşarlığı sırasında 3 ay kadar Milli Emniyet Hizmetleri Reisliğine vekalet etti.
Celalettİn Tevfik Karasapan - (1959-1960 arası) 1901'de doğdu. Paris Siyasi ve Sosyal Bilimler Okulundan mezun oldu. Bükreş Büyükelçiliği yaptı, İngilizce, İtalyanca, Fransızca biliyordu. 1959'da MAH'ın başına getirildi. 1960'da ayrıldı ve 1961'de Afyonkarahisar Senatörü seçildi. 1974 yılında öldü.
Ziya Selışık - (1960-1961 arası) 1900 Kırşehir doğumlu. 1926 Harp Okulu mezunu. 1938"de MAH"da müfettiş olarak göreve başladı. Çeşitli kademelerde çalıştıktan sonra 1960-1961 arasında 7 ay" Hizmet reisliği yaptı. Yaş haddinden emekli oldu ve 1966 yılında öldü.
Naci Aşkun (1961-1962 arası) 1908"de Uşak"ta doğdu.1930 Harp Okulu mezunu. Kurmay Yüzbaşı iken Teşkilat"a katıldı. İstanbul"da çalıştıktan sonra 1949-1952 arasında Erzurum Merkez Şefliği yaptı. Roma Ataşemiliterliği yaptıktan sonra 1960"da tekrar Teşkilat"a döndü. 1961-1962 yıllarında Hizmet Reisliği yaptı. Tümgenerallikten emekli oldu.
Fuat Doğu (1962-1964 arası) 1914"de İstanbul"da doğdu.1934 Harp Okulu Mezunu. 1954"den itibaren Teşkilat"ta çalış maya başladı. İstanbul Merkez Şef Muavinliği" Adana Merkez Şefliği" Hizmet Reis Muavinliği" MAH Başkanlığı yaptı. Afganistan"da bulundu. 1962-1964 yılları arasında 1"inci kez Hizmet Başkanı oldu. Ordu hizmetine döndükten sonra 1966"da MİT Müsteşarlığına getirildi. 1971'de Korgenerallikten emekli olup Lizbon Büyükelçiliğine atanması üzerine Teşkilat"tan ayrıldı.
Ziya Selışık (1964-1965 arası) Bu devrede 11 ay Hizmet Reisliği yaptı.
2. MİT DÖNEMİ MÜSTEŞARLARI
Avni Kantan (1965-1966 arası) 1910 İstanbul doğumlu.1932 Harp Okulu Mezunu. Teşkilat"a katıldıktan bir süre sonra Ankara Merkez Şefliği yaptı ve Kabil'de dış görevde bulundu.1965-1966 yıllarında 9 ay Hizmet Reisliğine vekalet etti.1966"da öldü.
Fuat Doğu (1966- 1971 arası)
Nurettin Ersin (1971-1973 arası) 1918 Gelibolu doğumlu 1937 Harp Okulu mezunu. Ordunun çeşitli kademelerinde görev yaptı.1967'de 66 Tümen Komutanlığından MİT emrine atandı. Psikolojik Savunma ve İstihbarat Başkanlıklarında bulundu ve aynı yıl Tümgeneral oldu. Tekrar orduya döndü.1971'de Korgeneral rütbesi ile MİT Müsteşarlığına atandı.
Müsteşarlıkta 1973'e kadar kaldı. Bilahare Temmuz 1974'de Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanlığı, Yüksek Askeri Şura Üyeliği, jandarma Genel Komutanlığı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, KKK’ lığı, Genelkurmay Başkanlığı, Milli Güvenlik Konseyi üyeliği yaptı.
Bülent Türker - (1973-1974 vekaleten) 1926 İstanbul, Üsküdar doğumdu. 1945 Harp Okulu mezunu. Tuğgeneral iken Milli Emniyet Hizmetleri Başkanlığına atandı. 1973-1974 yıllarında 7 ay MİT Müsteşarlığına vekalet etti.
Bahattin Özülker - (1974'de) 1914 yılında İstanbul'da doğdu. 1933'de Deniz Harp Okulundan mezun oldu. Orduda uzun yıllar görev yaptı ve 1964'de Donanma Komutanı, 1966'da Genelkurmay İstihbarat Başkanlığı yaptı. Koramirallikten emekli oldu. 1974'de MİT Müsteşarlığına atandı. Aynı yıl 7 ay görev yaptıktan sonra 26.9.1974'de Samsun'da görevi başında öldü.
Bülent Türker - (1974'de vekaleten) 1974'de 2 ay M1T Müsteşarlığına vekalet etti.
Hamza Gürgüç - (1974-1978 arası) 1913'de Sinop'ta doğdu. 1933 Harp Okulu mezunu. Orduda iken Dersim harekatına katıldı, Washington Kara Ataşe Muavinliği. Bükreş Ataşemiliterliği, Dağ Tümeni Komutanlığı, Güney Doğu Avrupa Müttefik KKK Türk Yardımcılığı, CENTO Türk Askeri Temsilciliği, Genelkurmay İstihbarat Başkanlığı, Yüksek Askeri Şura Üyeliği, 3.üncü Ordu Komutanlığı yaptı. 1974 yılında Orgenerallikten emekli oldu ve MİT Müsteşarlığına tayin edildi. 1978 yılında Teşkilattan ayrıldı. 1988'de öldü. Adnan Ersöz - (1978-1979 arası)
